جشن آذرگان چیست | تاریخ و مکان برگزاری

جشن آذرگان یا آذرجشن، یکی از جشن‌های ۱۲ گانه ایرانیان باستان و پیروان آیین زرتشت است. پیروان آیین زرتشت بر اساس گاه‌شماری یزدگردی هر سال نهمین روز از نهمین ماه سال را جشن می‌گیرند.گاه‌شماری یزدگردی، که تقویم باستانی ایرانیان است، از ۱۲ ماه تشکیل شده است. در تقویم یزدگردی هر ماه ۳۰ روز دارد و هر یک از این روزها نیز به یک نام خاص نامگذاری می‌شده است. برهمین اساس، نهمین روز هر ماه به‌نام ايزد نگهبان آتش، آذر نام دارد؛ هرگاه نام ماه و نام روز با یکدیگر برابر می‌شد، ایرانیان باستان آن روز را جشن می‌گرفتند. به‌همین دلیل براساس گاه‌شماری یزدگردی، نهمین روز از نهمین ماه سال را جشن آذرگان نامیده و آن را جشن می‌گیرند. واژه آذر در میان ایرانیان باستان به‌‌معنای آتش است و جشن آذرگان نیز به‌معنای جشن آتش است. این جشن که تنها یکی از جشن‌های آتش پیروان آیین زرتشت است، در ستایش ایزد آتش یا همان ایزد آذر برگزار می‌شود. آتش در میان ایرانیان باستان اولین و مهم‌ترین عنصر حیات به‌شمار می‌رود؛ چراکه نور، گرما، روشنی و آشکار شدن را به‌همراه دارد و کمک می‌کند تا از سرمای سوزناک زمستان و تاریکی به سلامت عبور کرد. 

ابوریحان بیرونی در کتاب آثارالباقیه، درباره این جشن می‌نویسد: (( روز ۹ آذر، عیدی است که به مناسبت توافق دو نام، آذرجشن می‌گویند و در این روز به افروختن آتش نیازمند است و این روز جشن آتش است و به‌نام فرشته‌ای که به همه آتش‌ها موکل است نامیده شده. زرتشت امر کرده در این روز آتشکده‌ها را زیارت کنند و در کارهای جهان مشورت نمایند.))

جشن آذرگان چه روزی است؟

درباره روز جشن آذرگان گمانه‌زنی‌های زیادی وجود دارد، برخی اول آذر ماه هر سال را روز .جشن آذرگان می‌دانند و برخی دیگر ۹ آذرماه و برخی منابع ۳ آذر. در حقیقت تاریخ دقیق جشن آذرگان به تقویم‌های امروزی، ۳ آذر ماه هر سال است. ایرانیان در ۹ آذر هر سال جشنی برگزار می‌کردند که آذرخش یا «آذرجشن» نام داشته است؛ اما اینجا منظور ۹ آذر در تقویم یزدگردی است که در ایران باستان رواج داشته است. با در نظر گرفتن این نکته که تقویم یزدگردی ۶ روز با تقویم شمسی که امروزه از آن استفاده می‌کنیم تفاوت دارد؛ بنابراین ۹ آذر در تقویم یزدگردی برابر با ۳ آذر در تقویم شمسی است.

جشن آذرگان در شاهنامه

منابع تاریخی مختلفی به برگزاری جشن آذرگان در ایران باستان اشاره کرده‌اند؛ مثل مروج‌الذهب مسعودی، برهان قاطع، المدخل فی صناعة احکام النجوم، فرهنگ جهانگیری، مثنوی معنوی و آثار الباقیه. در منابع تاریخی از این جشن  باستانی با نام (( آذرجشن)) یاد شده است. در شاهنامه نیز چندین بار به داستان پیدایش آتش و تقدس آتش در نزد ایرانیان باستان اشاره شده است. آنطور که در شاهنامه آمده است، هوشنگ پادشاه پیشدادی، روزی در دامنه کوه ماری دید. هوشنگ سنگی برداشت و به سمت مار پرتاب کرد؛ مار گریخت اما بر اثر برخورد آن سنگ به سنگی دیگر، جرقه‌‌ای به‌وجود آمد و آتش پدیدار شد. هوشنگ این اتفاق را به فال نیک گرفت و جشنی برپا کرد؛ جشنی که مقدمه جشن‌های آتش بود. در داستان نبرد کیخسرو و افراسیاب نیز، وقتی کیخسرو بر نیای خود افراسیاب، پیروز شد به آتشکده آذرگشسب می‌رود و به‌پاس پیروزی‌اش، ۴۰ روز نیایش می‌کند. 

آداب و رسوم جشن آذرگان 

حضور در آتشکده‌ها، اوستاخوانی، خواندن نماز مخصوص آتش با نام آتش نیایش، روشن‌کردن آتش، برگزاری جشن، سوزاندن چوب‌های خوش‌بو مانند عود، خانه‌تکانی، پوشیدن لباس‌ نو و پذیرایی با شیرینی و دیگر خوراکی‌ها از جمله آداب و رسوم جشن آذرگان است. یکی دیگر از رسوم مهم جشن آذرگان، مشورت کردن است؛ زرتشتی‌های معتقدند روز جشن آذرگان، روز بسیار خوش‌یمنی برای مشورت و تصمیم‌گیری در باب امور مهم زندگی است.