آشنایی با کاروانسرای دیر گچین | مادر کاروانسراهای ایران

در مسیر جاده قم به گرمسار، بزرگترین کاروانسرای ایران، کاروانسرای دیر گچین قرار گرفته که قدمت آن بیش از 1700 سال است. سنگ بنای اولیه این کاروانسرا در دوره ساسانیان و احتمالا در دوره پادشاهی اردشیر بابکان به‌عنوان یک قلعه نظامی گذاشته شد و با گذر زمان در دوره سلجوقیان، صفویان و قاجار مورد بازسازی قرار گرفت؛ اما بیشترین تغییرات موجود در آن در دوره صفویه صورت گرفته است.کاروانسرای دیر گچین با 12 هکتار وسعت، مربع شکل و چهار ایوانی است و 6 برج نگهبانی و 44 حجره دارد. این کاروانسرا از مسجد، آسیاب، سرویس بهداشتی، حمام، اصطبل، آشپزخانه، حوض‌خانه، فاضلاب و حجره اقلام خوراکی برخوردار بوده و به همین خاطر به‌عنوان مادر کاروانسراهای ایران شناخته می‌شود چرا که توانایی تامین کلیه نیازهای مسافران را داشته است.  کاروانسرای دیرگچین در تاریخ 1 مهر 1382 با شماره 10408 در فهرست میراث ملی ایران به ثبت رسید و پس از آن مرمت فوری بنا آغاز شد و در حال حاضر کاربری اقامتگاه را دارد.

بخش های داخلی کاروانسرای دیر گچین

حجره ها

در مجموع داخل کاروانسرا 44 حجره یا استراحتگاه برای مسافران تعبیه شده بود که هر کدام حدود 1 متر از کف حیات ارتفاع دارند، این امر سوار و پیاده شدن مسافران از روی چهارپایان را راحت‌تر می‌کرد.

شبستان خصوصی | شاه نشین 

اصطبل

اصطبل‌های این کاروانسرا پشت حجره‌ها قرار گرفته‌اند و دارای سقف و نورگیر بوده‌اند. فضای ورودی آن‌ها را طوری اندازه‌گیری کرده بودند که دو حیوان بزرگ بتوانند با هم وارد اصطبل شوند. نکته جالب درباره فضای ورودی اصطبل‌ها این است که به‌شکل اِل مانند طراحی شده تا حیوانات نتوانند به‌راحتی از آن خارج شوند. 

تاریخچه ساخت کاروانسرای دیرگچین

ساسانی

چهارچوب کلی بنا نشان می‌دهد که سنگ بنای اولیه کاروانسرا در دوره ساسانی گذاشته شده است. از ویژگی‌های به‌جای‌مانده از دوره ساسانی می‌توان به آجرهای قرمزرنگ به‌کاررفته در طاق‌ها و ساختار گنبد برج‌های‌های نگهبانی، طاق‌های ضربی و برج‌های نگهبانی نیم‌بیضی اشاره کرد که همگی هم‌خوانی خاصی با معماری دوره ساسانیان در ایران دارند. 

سلجوقی

پس از گذر سال‌ها در دوره سلجوقی کاروانسرای دیر گچین مورد بازسازی قرار می‌گیرد. در این بازسازی آجرهای قرمز دوره ساسانی با استفاده از ملات گچ بیشتری به‌هم چسبانده شده‌اند. همچنین بخش‌هایی مثل اصطبل‌ها و چهارایوانی‌ها به آن اضافه شدند. از دیگر ویژگی‌های این دوره می‌توان به سوراخ‌های متعدد در بخش‌های مختلف بنا اشاره کرد که در هنگام جنگ برای پرتاب تیر کاربری داشته‌اند.

صفوی

می‌توان گفت اصلی‌ترین بازسازی در دوره صفویه صورت گرفته است و بخش‌های اصلی مثل برج‌ها، دیوارهای بیرونی و ورودی امروزی در این دوره به بنا اضافه شده‌اند. در دوره صفوی بازسازی طاق‌ها با استفاده از آجرهای سفیدرنگ صورت گرفته است؛ همچنین ویژگی‌های بخش حمام کاروانسرا نیز نشان می‌دهد که این بخش در دوره صفویه به کاروانسرا اضافه شده است. یکی از قابل توجه‌ترین ویژگی‌های معماری صفوی که در کاروانسرا قابل مشاهده است آجرچینی‌های به‌روش زیگزاگی است که در طاق‌ها و ستون‌های آن‌ها قابل مشاهده است و می‌توان به‌وفور آن را در شهر اصفهان مشاهده کرد.

قاجار

مطابق آنچه در بخش توضیحات حمام اشاره کردیم گمانه زنی‌هایی دال بر قاجاری بودن حمام کاروانسرا وجود دارد که صحت آن تایید نشده است. همچنین در کتب قدیمی دوره قاجار مانند یکی از نوشته‌های اعتماد السلطنه  آمده است که در آن دوران فردی به نام حاجی ابوالحسن معمار اصفهانی را برای مرمت کاروانسرا انتخاب کرده‌اند و در آن دوران اطراف بنا یک قنات و یک ساختمان برای رعیت‌ها ساخته‌اند که به پایان نرسیده است.

 مطالب مرتبط:

کاروانسرای سعد السلطنه قزوین

برای خواندن سایر مطالب وارد مجله گردشگری منشور صلح شوید.

 جهت رزرو تور و بلیط هواپیما با شماره 02162714 در تماس باشید.