منشور صلح پارسیان
انتشار : ۰۸ مهر , ۱۴۰۲
همه چیز درباره رختشویخانه زنجان
رختشویخانه زنجان بنایی برای رفاه حال زنان این شهر بوده است که بتوانند راحت‌تر به شستشو بپردازند. در محلی از شهر زنجان که هرزآب‌های سطحی شهر در آن جمع می‌شده و به زبان ترکی آن را "بابا جامال چوقوری" یعنی "گودال بابا جمال" می‌نامیدند سازه‌ای سرپوشیده با کاربری رختشویخانه ساخته شد تا کار برای زنان این شهر راحت‌تر شود. رختشویخانه را گازرگاه نیز می‌نامند. این محل امروز کمابیش در مرکز شهر زنجان قرار گرفته و در محله قدیمی عباسقلی‌خان نبش خیابان سعدی واقع است. رختشویخانه پس از مرمت و بازسازی با شماره 1747 به عنوان موزه مردم‌شناسی زنجان ثبت تاریخی شد. دیدار از این بنا و مجسمه‌های مومی زنان در حال شستشو که به زیبایی لباس پوشیده‌اند شما را با سبک زندگی زنان در گذشته آشنا می‌کند و فرصتی برای خرید بی‌واسطه از بازارچه صنایع دستی زنجان است. در این مجموعه همچنین می‌توانید اشیای گنجینه اهدایی به موزه را ببینید و هنگام خستگی دقایقی را در شربتخانه کنار حوض باصفای این مجموعه استراحت کنید.
کاربری بنای رختشویخانه
پیش از ساخت رختشویخانه عمومی زنجان، زنان این شهر در برکه‌ها و چشمه‌های اطراف به شستشو می‌پرداختند. احتمالا می‌دانید که زنجان شهری با آب و هوای سرد و خشک و زمستان‌های طولانی است. سرمای گزنده هوا و آب، خطر حمله احتمالی گرگ و حیوانات درنده، داشتن حجاب در حضور مردان و مزاحمت‌های احتمالی، کار شستشو را دشوارتر می‌کرد. رختشویخانه زنجان بنایی عام‌المنفعه است که با نگاه انسان‌دوستانه برای رفاه حال زنان ساخته شد. این بنا فضای سرپوشیده‌ای بود که زنان در آن از سرما و مخاطرات محفوظ بودند و از آنجا که مردان اجازه ورود به آن را نداشتند می‌توانستند راحت‌تر به شستشوی روزانه بپردازند. این بنا فقط برای شستشوی رخت، منسوجات، فرش، قالی و ظروف بود و کاربرد حمام و نظافت فردی نداشت.
این بنا کارکردی اجتماعی نیز داشته و زنان هنگام کار به گفتگو و معاشرت با یکدیگر می‌پرداختند. در انتهای سالن شستشو محوطه کم‌وبیش بزرگی برای بازی کودکان با یکدیگر در نظر گرفته شده بود که مادران بتوانند با خاطر آسوده به شستشو بپردازند. همچنین در این محوطه بانوان می‌توانستند به کمک حلبی‌ها آب را گرم کنند. در حال حاضر شما می‌توانید در این فضا لباس محلی زنجان را بپوشید و با مجسمه‌های مومی در محل سالن رختشویخانه عکس بگیرید.
بخش‌های مختلف رختشویخانه
1- محوطه سرایداری و محل مدیریت رختشویخانه
این قسمت پس از مرمت با اندکی تغییر به عنوان ورودی اصلی بنا در نظر گرفته شد. محوطه شامل حیاطی 400 مترمربعی است که اطراف آن تعدادی اتاق جمعا به مساحت 60 مترمربع محل سکونت سرایدار بنا بوده‌اند. اتاق‌ها با کاربری مسکونی شامل دو اتاق و یک ورودی است و به سبک معماری سنتی زنجان ساخته شده‌اند. پس از عملیات مرمت، این اتاق‌ها را به موزه تاریخی و تاریخ طبیعی زنجان تبدیل کردند که گنجینه بسیار پرارزشی در آن نگهداری می‌شد. ضعف در استانداردهای ساختاری و امنیت نگهداری از اشیا موجب شد این موزه تعطیل شود و اشیای آن به انبار منتقل شوند. نگهبانی، اتاق راهنمایان، گیشه فروش بلیط و سرویس‌های بهداشتی پیرامون محوطه قرار دارند.
2- فضاهای مربوط به کار شستشو
بخش اصلی مورد بازدید، سالن بزرگی است که در قدیم به شستشو اختصاص داشت. در این سالن مجسمه‌های مومی بسیار زیبایی، زنان از سنین و اقشار مختلف را هنگام شستشو نشان می‌دهند. ابزار کار و لباس‌های آنان برای‌تان قابل توجه خواهد بود. دامن چین‌دار، شلوار، یک پیراهن و روسری بخش‌های اصلی لباس زنان را تشکیل می‌دهد. این لباس‌ها رنگ‌هایی بسیار شاد و چشم‌نواز دارند. دامن زنان جوان بلندتر و لباس مسن‌ترها برای آسانی فعالیت و حرکت‌شان کوتاه‌تر بوده است. اطراف این مجسمه‌های مومی طشت‌ها، کوزه‌ها، پارچ‌ها، سبد، چوب و بند رخت را خواهید دید. همچنین وسیله‌ای به نام حلبی را می‌بینید که با قرار دادن زغال افروخته کف آن، آب را گرم می‌کردند. این وسیله در رختشویخانه به زنان اجاره داده می‌شد. البته آب خود قنات نیز چندان سرد نبوده و عایق‌بندی بنا به گونه‌ای انجام شده که سالن در همه فصل‌ها دمایی متعادل داشته باشد.
پشت سالن رختشویخانه مخزن بزرگی به حجم تقریبی 740 مترمکعب قرار دارد. دیوارههای آن تا جایی که با آب پر می‌شده یعنی حدود 4 متر به کمک ساروج، اندود و عایق‌بندی شده است. آب قنات میربهاء‌الدین از طریق تنبوشه‌های سفالی به مخزن می‌ریخته و از منفذ اصلی وارد حوضچه‌ها می‌شده است. یک در به نام قرخ ایاق (یا 40 پله) مشرف به مخزن وجود داشت که برای برداشت آب ساکنان و ورود به مخزن و تمیزکردنش از آن استفاده می‌شد. مخزن را سالی یک بار تمیز می کرده‌اند. علاوه بر در قرخ ایاق، چند دریچه بازدید مشرف به مخزن پیش‌بینی شده بود که سرایدار هر روز از طریق آنها سطح آب را کنترل و پس از پر شدن، ورود آب قنات را قطع می‌کرد. جریان یافتن هوا از طریق همین دریچه‌ها مانع از گندیدن آب مخزن می‌شد. هنگام مرمت بنا، عمق مخزن را پر کرده‌اند و برای آن کفی هم‌سطح با سالن ساخته شد.
3- بازارچه صنایع دستی
همان ابتدای ورود به رختشویخانه در سمت چپ خود ورودی بازارچه صنایع دستی زنجان را می‌بینید. در ورودی این قسمت دو مجسمه قوچ سنگی قرار گرفته است که نماد معماری عصر صفوی هستند. 5 قوچ سنگی باقی مانده در غرب ایران همگی متعلق به روستای سعیدآباد زنجان هستند. قوچ‌های سنگی نمادی از هنر سنگ‌تراشی و حجاری دوره صفوی هستند که همراه با کتیبه‌ها بر سر مزار قهرمانان و پهلوانان نصب می‌شد.
پیشینه ساخت رختشویخانه
در سال 1307، زمانی که علی‌اکبر خان توفیقی نخستین شهردار زنجان برای رفاه زنان تصمیم به ساخت رختشویخانه گرفت این بنا نمونه دیگری در ایران نداشت. پس از او نیز بنای دیگری با این کارکرد ساخته نشد. توفیقی در جوانی مدتی در شهر باکو کارگر معدن بود و آنجا رختشویخانه عمومی را دیده بود. او پس از شهردار شدنش تصمیم گرفت برای زنجان بنایی با کارکرد مشابه بسازد؛ اگرچه این سازه ایرانی با دیگر رختشویخانه‌ها در جهان متفاوت است و با نگاه به فرهنگ بومی ساخته شد. توفیقی رییس بلدیه که در 20 سال ریاستش بر شهرداری بسیاری از معابر و سازه‌های شهری زنجان ساخته و آباد شد، در سال 1307 خورشیدی زمین رختشویخانه را از باقرخان امجد نظام به قیمت 185 تومان خرید. این زمین در منطقه مسکونی پرجمعیتی در قلب بافت تاریخی شهر و نزدیک به بازار قرار داشت. رختشویخانه به دستور او در مدت کوتاه 15 ماه به دست دو برادر به نام‌های مشهدی اکبر معمار و مشهدی اسماعیل بنا ساخته شد و در سال 1319 در اداره ثبت اسناد و املاک زنجان به ثبت رسید.
برای خواندن سایر مطالب اینجا کلیک کنید
جهت رزرو تور با شماره 02162714 تماس بگیرید
جهت رزرو بلیط هواپیما کلیک کنید