انتشار : ۱۰ اردیبهشت , ۱۴۰۳
خانه بهنام تبریز | عمارت ولیعهدنشین قاجار
تبریز در زمان گذشته یکی از شهرهای بسیار مهم ایران محسوب میشد و به همین سبب بسیاری از ولیعهدهای آن زمان ساکن این شهر بودند. در منابع مختلف تعداد متفاوتی از خانههای تاریخی و قدیمی در این شهر ذکر شده است اما نمیتوان عدد مشخصی را برای آنها تعیین کرد؛ شاید برایتان جالب باشد که بدانید شهر تبریز دومین شهر ایران از نظر تعداد خانههای تاریخی به شمار میرود. یکی از این خانههای زیبا، خانه تاریخی بهنام است که در حال حاضر بخشی از آن در اختیار دانشکده معماری دانشگاه هنر تبریز قرار دارد؛ این خانه در اواخر دوران زندیه و اوایل دوران قاجار ساخته شد و در زمان ناصرالدین شاه بر روی آن بازسازی انجام گرفت. همانطور که از اسم این بنا مشخص است، مالک عمارت شخصی به نام بهنام گنجهای بود که خاندان آنها از خانوادههای مهم در عهد قاجار به شمار میرفتند و ریشه جد خاندان آنها با قاجار یکی بوده است.
به طور کلی خانه تاریخی بهنام تبریز دو حیاط (حیاط اندرونی و حیاط بیرونی) و دو ساختمان (ساختمان اصلی و ساختمان کوچک) دارد. ساختمان اصلی، را قشلاقی و دیگری را ساختمان ییلاقی مینامند که با توجه به فصل و دمای هوا، هر کدام مورد استفاده قرار میگرفتند؛ ورودی عمارت بهنام نیز در پشت خانه قرار داشته و درب آن از کوچه مشیر بوده است. از دیگر قسمتهای عمارت میتوان به یک هشتی اشاره کرد که برای ورود، ابتدا باید از آن عبور میکردند. تقریبا تمامی خانههایی که در آن زمان ساخته میشدند، دارای این هشتی بودند و علت آن هم جلوگیری از دیده شدن داخل خانه توسط افراد دیگر بوده است. از قسمتهای جالب توجه این خانه، وجود طنبی در آن است که زیبایی چشمگیری دارد ،طنبی یا هفت دَری به اتاقی گفته میشود که دارای 7 درب است و در اطراف آن نیز اتاقهای دیگری قرار گرفتهاند.
ساختمان ییلاقی
در این عمارت، ساختمان کوچک یا ییلاقی به گونهای طراحی شده است که از سقف آن به عنوان مهتابی استفاده میکردند. مهتابی بخشی از بناست که مانند یک ایوان است، اما سقف ندارد. در تعریف مهتابی از دیدگاه معماری آمده است که این بخش از عمارت، در بیرونیترین قسمت ساختمان قرار میگیرد و معمولا از سه طرف محصور شده و فقط یک طرف آن باز است. مهتابی در شمالیترین بخش خانه قرار گرفته که چند اتاق در این قسمت وجود دارد.
سبک چینش و قرارگیری آجرها در این بخش از خانه نیز زیباست. همینطور در این قسمت، اتاقهای کناری دارای زاویهای هستند که باعث شده تا به حیاط مشرف شوند. این بخش که به عنوان اندرونی مورد استفاده بوده، شامل چند اتاق، مطبخ و زیرزمین نیز میشده است. زیرزمین به عنوان نشیمن تابستانی مورد استفاده قرار میگرفته و بخش اندرونی برای سکونت بانوان عمارت، فرزندان و خدمتگزاران در نظر گرفته شده بود. ایوان جنوبی نشیمن تابستانی و مربوط به ساختمان اصلی است که توضیحات مربوط به ساختمان اصلی را در ادامه خواهیم گفت.
ساختمان اصلی
زیباترین و اصلیترین تزیینات مربوط به عمارت اصلی است. گچکاریها، نقاشی و دیگر تزییناتی که در این بخش وجود دارد، چشم هر بازدیدکنندهای را خیره میکند و آنها را به دیدن جزئیات و هنری که در ساخت بنا وجود دارد، دعوت میکند. ساختمان اصلی خود دارای بخشهای مختلفی است که هرکدام را جداگانه بررسی خواهیم کرد.
1-ایوان جنوبی
ایوان جنوبی تزیینات گوناگونی دارد که شامل پنجره اُرسی، ایوانهایی با سقف مقرنس، آجرکاری و سرستونهایی گچکاری شده است. قسمت پیشانی ساختمان هم گچکاری بسیار زیبایی دارد که تماشای آن چند دقیقهای شما را مشغول میکند. ستونهای بلندی هم که در ایوان جنوبی است، خود بر عظمت و ابهت بنا میافزاید. از همین قسمت میتوانید طُنبی عمارت اصلی را نیز ببیند. طنبی عمارت بهنام به صورت شرقی و غربی است و در طرفین آن هم اتاقهایی وجود دارد که به گوشواره معروفاند. در این فضا شما میتوانید طاقچه و شومینه نیز ببینید که دارای نقاشیهای بسیار چشمنوازی نیز هست و بر زیبایی فضای داخلی عمارت افزودهاند.
2-ایوان شمالی
قسمت شمالی عمارت اصلی هم دارای پنجرههایی ارسی است و زیبایی خاص خود را دارد. ایوان شمالی هم از ستونهایی بلند بهرهمند است که جنس آنها از چوب بوده و با گچ پوشیده شدهاند و قسمت بالایی آنها نیز گچکاری و تزیین شده است. این طنبی به سمت زاویه جنوبی قرار گرفته، جایی که ایوان جنوبی و نشیمن تابستانی قرار دارد.
حوضخانه عمارت بهنام گنجه ای
در قسمت زیرین طنبی، یک حوضخانه قرار گرفته است که این حوضخانه از حیث معماری و زیبایی چیزی از یک اثر هنری کم ندارد. طراحی خود حوض، آجرکاری اطراف و سقفهای گنبدی همگی دستبهدست هم دادهاند تا شما حس بسیار خوبی را در این حوضخانه داشته باشید و از دیدن آن لذت ببرید. البته این عمارت دارای حوضهای دیگری نیز در حیاط است اما فضایی که در بخش زیرین طنبی برای حوضخانه ایجاد شده و نمای معماری این بخش بر جذابیت آن افزوده است.
مطالب مرتبط:
برای خواندن سایر مطالب وارد مجله گردشگری منشور صلح شوید.
جهت رزرو تور و خواندن سایر مطالب با شماره 02162714 در تماس باشید.