آشنایی با حمام گنجعلی خان کرمان

در کوچه پس کوچه های شهر کرمان و در بازار این شهر می توانید به سراغ بنایی بروید که با عنوان حمام گنجعلی خان شناخته می شود و گردشگران بسیاری را به سوی خود می‌کشاند. گنجعلی خان از حکام مشهور زمان شاه عباس صفوی است که از سال ۱۰۰۵ تا ۱۰۳۴ هجری قمری (حدود 975 تا 1004 خورشیدی) بر کرمان حکم می راند. شاه عباس احترام زیادی برای او قایل بود و همیشه وی را بابا خطاب می‌کرد. گنجعلی خان در راستای آبادانی منطقه، بناهای زیادی را در آن احداث کرد که از جمله آنها می توان به مجموعه گنجعلی خان در داخل شهر کرمان و رباط زین‌الدین (کاروانسرای گنجعلیخان) در راه یزد- کرمان، حوض خان در راه کرمان - مشهد و تعدادی قنات در شهر کرمان اشاره کرد که بیشتر آنها در لشکرکشی‌های آقا محمدخان صدمات جبران ناپذیری دیده اند.

حمام گنجعلی خان اثری به جا مانده از حاکم کرمان است؛ اما به نظر می‌رسد علیمردان خان، پسر وی شکل امروزی را به آن داده است. استاد سلطان محمد معمار یزدی ساخت این حمام را بر عهده داشته و خوشنویسی آن کاری از علیرضا عباسی است. حمام ۶۴ متر طول و 20 متر عرض دارد و مساحتش به ۱۲۸۰ متر مربع می رسد. سردر، دالان ورودی، رختکن، هشتی حدفاصل گرمخانه، خزینه، چال حوض، بخش خصوصی و تون از جمله قسمت های این حمام هستند که البته در بسیاری از حمام های تاریخی دیگر نیز به چشم می خورند.  این مجموعه در تاریخ ۲۶ اردیبهشت ۱۳۴۷ به شماره ۸۲۹ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

نور فضاهای درون حمام، از سقف تامین می شود؛ نورگیرها در مرکز یا دورادور سقف ها تعبیه شده اند و با هندسه سقف، هماهنگی دارند. همین امر موجب شده تا سقف نورانی تر جلوه کند و سایه - روشن زیبایی بر روی آن ایجاد شود. وجود حوض آب زیر این نورگیرها، زیبایی فضا را دو چندان می کند. در نورگیرهای سقف، از گل جام (شیشه های رنگی) یا معقلی استفاده شده‌ است تا علاوه بر هدایت نور خورشید به داخل فضاها، هم از اشراف و دید جلوگیری کرده و هم موجب تنظیم حرارت گرمخانه شود. گرمای حمام را از طریق تون تامین می کردند؛ مجموعه راهرو، اتاقک و ظرفی مسی در کف و زیر خزینه که به آن تون، گلخن، تیون یا پاتیون می گویند. در کف و مرکز خزینه ظرفی مسی به شکل گودالی کوچک کار می گذاشتند. در زیر این ظرف اتاقکی وجود دارد که از طریق راهرویی به بیرون از حمام راه پیدا می کند.

 نمای بیرونی سردر حمام از آجرهای ساده و نیلی، حاشیه‌ای از سنگ مرمر، نقاشی ها و مقرنس بندی تشکیل شده است. گفته می شود که نقاشی‌ها کاری از استاد میرزا شکراله هستند. در این قسمت، کتیبه‌ ای بر سنگ مرمر به چشم می خورد که شعری به خط نستعلیق بر روی آن نگاشته شده است و مصرع آخر آن با رمزگشایی حروف ابجد، سال اتمام بنا را نشان می‌دهد: «کسی نداده نشان در جهان چنین حمام» (سال ۱۰۲۰ ه. ق). در زیر نقاشی ها و دور تا دور فضا کتیبه ای از مرمر سبز رنگ وجود دارد که اشعاری با خط نستعلیق، بر آن حک شده است و تاریخ ۱۰۲۰ ه. ق (۱۶۱۱ م) را نشان می‌دهد.

رختکن فضایی بزرگ و از فضاهای اصلی بناست که با نام سربینه نیز شناخته می شود. رختکن حمام گنجعلی خان فضای سرپوشیده و هشت گوشی است که حوضی هشت ضلعی در میان آن خودنمایی می کند. دور تا دور آن سکوهایی برای نشستن و تعویض لباس تعبیه شده است که هر یک نور مخصوص خود را دارند. این فضا با نظم کاملی ساخته شده است و ترکیبی مناسب از سطوح کاشی کاری پرنقش و نگار و رنگین، سنگ های مرمر، سقف‌های کاربندی شده و صدای آب حاصل از فوران فواره‌ها را به نمایش می گذارد. این ترکیب با نورپردازی ویژه نیز در هم آمیخته و فضایی دلنشین را ایجاد کرده است. سقف رختکن نسبتا بلند است و آن را بر ستون‌های مستحکم استوار کرده اند. این سقف نمونه جالبی از یزدی‌بندی و کاربندی‌های مختلف به شمار می رود و با کاشی‌های خشتی و نقاشی‌های اسلامی تزیین شده است. 

طول صحن گرمخانه حمام ۶.۲۵ متر، عرض آن ۷.۵ متر است و خزینه نیز ابعادی برابر ۸.۵ در ۵.۷۵ متر و وسعتی در حدود ۴۴.۸ متر مربع دارد. گرمخانه مستطیل شکل و دارای یک حوض آب سرد با طاقی شبیه خیمه است و چشم انداز زیبایی از کاشی کاری و گچ بری دارد. سیستم کانال کشی آب و فواره های حوض نیز چنان دقیق و بی نقص طراحی شده که از عجایب معماری حمام به شمار می رود.

مطالب مرتبط:  

باغ شاهزاده ماهان 

برای خواندن سایر مطالب وارد مجله گردشگری منشور صلح شوید

جهت رزرو تور با شماره 02162714 در تماس باشید