معرفی عمارت چهلستون اصفهان | نمونه ای از یک باغ سلطنتی در دوره صفوی

عمارت چهل ستون که بالغ بر ۶۷۰۰۰ متر مربع مساحت دارد، در دوره شاع عباس اول کار احداث آن آغاز شد و در وسط آن عمارتی ساخته شد . شاه عباس اول، کوشکی درمیان باغ بنا نهاد که این کوشک هسته اولیه کاخ را تشکیل داد که تالار میانی کاخ چهل ستون و غرفه‌های چهار گوشه آن را در بر می‌گرفت. در سلطنت شاه عباس دوم، ساختمان تکمیل شد و در ساختمان موجود مرکزی، تغییرات کلی داده شده‌است و تالار آینه، تالار ۲۰ ستون، دو اتاق بزرگ شمالی و جنوبی تالار آینه، ایوانهای طرفین سالن پادشاهی و حوض بزرگ مقابل تالار با تمام تزیینات نقاشی و آئینه کاری و کاشی کاری دیوارها و سقفها افزوده شده‌است. تالار اصلی کاخ که اختصاص به میهمانان خارجی و شخصیت‌های کشورهای دیگر داشت حاوی نقاشی‌هایی است که وقایع تاریخی دوران‌های مختلف را بیان می‌دارند. این سالن با شکوه که بر گنبدی منقوش استوار است با لچکی‌های رنگارنگ و طرح‌های طلایی و شفاف از شاهکارهای هنری آن عصر محسوب می‌شوند. 

عمارت چهلستون

کاخ چهلستون به دلیل انعکاس بیست ستون ایوان اصلی در استخر بزرگ عمارت و جمع این دو عدد با یکدیگر به این نام خوانده می‌شود. البته دلیل دیگری که برای این موضوع آمده است، نقش عدد 40 در ادب فارسی است که نشان از زیاد بودن و کثرت دارد، مانند چلچراغ یا یک کلاغ چهل کلاغ و نظایر آن. کاخ چهلستون اصفهان در سال 1310 با شماره 108 به عنوان گنجینه ای از تازیخ، هنر و فرهنگ ایران در فهرست میراث ملی کشورمان قرار گرفت و در سال 2011 میلادی با شماره 1372 به عنوان بخشی از میراث جهانی سازمان یونسکو شناخته شد.

تاریخچه ی عمارت چهلستون

دوره شاه عباس اول:

پس از مرگ شاه عباس اول و در زمان تاجگذاری شاه عباس دوم، تصمیم بر این شد تا بر وسعت عمارت چهلستون افزوده شود و کاربری آن به کاخ تغییر پیدا کند. هنرمندان و معماران آن دوره از این فرصت استفاده کردند و هنر و سلیقه ناب خود در زیباسازی کاخ و باغ چهلستون را در حد عالی به نمایش گذاشتند. به دستور شاه عباس دوم، دیوارهای درونی و بیرونی عمارت چهلستون با نقاشی‌های مجلل و آینه‌کاری‌های خیره کننده مزین و بر تعداد تالارها، اتاق‌ها و قسمت‌های مختلف آن اضافه شد. از جمله این بخش‌ها می‌توان به تالار آینه، تالار هجده ستون، دو اتاق بزرگ شمالی و جنوبی تالار آینه، ایوان‌های طرفین سرسرای پادشاهی و حوض بزرگ مقابل تالار با كلیه تزیینات نقاشی، آینه‌كاری، كاشی‌كاری دیوارها و سقف‌ها اشاره کرد. به این ترتیب کاخ چهلستون از نخستین بناهایی در ایران شد که به این شکل و به وسیله آینه‌کاری‌های باشکوه، نقاشی‌های بزرگ دیواری و ستون‌های چوبی تزئین می‌شد. در نهایت کاخ مجلل چهلستون در سال 1056 هجری قمری (1024 هجری شمسی)، سه سال بعد از شروع سلطنت شاه عباس دوم با حضور او و سفرای خارجی افتتاح شد. پس از اتمام کار ساخت و تزئین تالارهای وسیع کاخ، این مکان به عنوان محلی برای ملاقت شاه با مردم و پذیرایی‌های رسمی شاه از میهمانان مورد استفاده قرار گرفت. 

دوره قاجار:

آنچه از نوشته‌های سیاحانی مانند اوژن فلاندن و پاسکال کوست - که در دوران سلطنت محمدشاه قاجار به ایران سفر کرده بودند- و همچنین مادام دیولافوآ در سال 1298 هجری قمری (1259 هجری شمسی) برمی‌آید، بنای کاخ و باغ چهلستون تا آن زمان به حالت قدیمی خود باقی مانده و تغییری نکرده بود. هرچند متاسفانه در سال 1300 هجری قمری (1261 هجری شمسی)، در زمان حکومت ظل السطان (حاکم اصفهان و فرزند ناصرالدین شاه قاجار) بنای کاخ و باغ به شدت آسیب دید و خرابی‌های زیادی در آن به بار آمد؛ به عنوان مثال در دوران او حوض مرمرین و جوی‌های سنگی باغ پر، و مجاری آبی آن مسدود شدند. با نزدیک شدن روزهای پایانی حکومت قاجار، بر شدت تخریب و بی‌توجهی به بناهای صفوی اضافه شد. در اواخر این دوره، کاخ‌های عالی قاپو و چهلستون، به زباله‌دانی بدل شده بودند. به عنوان مثال در این زمان برای نقاشی کردن دوباره دیوارهای کاخ چهلستون از رنگ روغن استفاده کردند؛ مساله‌ای که باعث شد نقاشی‌های زیرین کاخ، از دیوار جدا شوند و به صورت تکه تکه درآیند. دیگر تزیینات این بنا و درهای خاتم آن نیز از این هجمه ویرانی در امان نماندند و صدمه‌های بسیاری بر آنها وارد شد. آینه‌هایی که به گفته شیخ جابر انصاری هر فردی را تا فاصله 180 متری کاخ نشان می‌داد، کنده و همراه درهای خاتم و تابلوها به عمارت مسعودیه در تهران برده شدند. بنابر گفته او فرش دو رو بافتی که در این کاخ موجود بود در میانه سال‌های 1298 تا 1305 هجری قمری (1260 تا 1267 هجری شمسی) تکه پاره شد و از بین رفت. از دیگر تخریب‌هایی که گریبان این کاخ را گرفت پوشانده شدن دوباره نقاشی‌ها، این بار با گچ بود.

عکس قدیمی از عمارت چهلستون

دوره پهلوی:

وضعیت رسیدگی به کاخ چهلستون در زمان حکومت پهلوی رو به بهبود گذاشت و کار ترمیم این کاخ به یک موسسه باستان شناسی ایتالیایی واگذار شد. این موسسه با استفاده از عکس‌های قدیمی موجود از کاخ، در و پنجره‌های جدید را به شیوه قدیمی نصب و نقش و نگارها و نقاشی‌هایی که زیر گچ پنهان شده بودند را احیا کردند. کاخ بعد از این تعمیرات به موزه تبدیل شد و در آن آثار مهمی از دوره‌های مختلف تاریخی به نمایش درآمد. 

ترمیم عمارت چهلستون در دوران پهلوی

معرفی قسمت های مختلف عمارت چهلستون:

ورودی اصلی عمارت چهلستون:

عمارت چهلستون، سه ورودی دارد که درِ قدیمی و اصلی آن رو به شرق قرار گرفته است. زمانی که از سردرِ اصلی وارد باغ می‌شوید، مسافتی کوتاه را در مقابل خود می‌بینید که شما را به استخر بزرگ و اصلی عمارت می‌رساند. استخری که در محور اصلی باغ قرار گرفته و در جهتی شرقی-غربی کشیده شده است. شما می توانید این محور را از طریق درختانی که در مسیر آن کاشته شده اند تشخیص دهید و از این طریق راه خود را به سمت کوشک اصلی، کاخ چهلستون پیدا کنید.

ورودی عمارت چهلستون از داخل عمارت

استخر عمارت:

استخر عمارت چهلستون از مهمترین قسمت‌های مجموعه محسوب می شود و یکی از دلایل ثبت آن به عنوان میراث جهانی یونسکو بوده است. این استخر دو بخش دارد که یک بخش آن در مقابل عمارت و بخش دیگر آن در قسمت پشتی کاخ ساخته شده است. استخر مقابل کاخ 108 متر طول و 16 متر عرض دارد و طراوت و خنکای خاصی به محوطه باغ می‌بخشد. طراحی و نسبت‌های استخر به گونه‌ای است که تصویر کاخ را به خوبی در آب انعکاس دهد و تیرگی کف استخر، باعث شده است تا در نظر بیننده عمیق‌تر به چشم بیاید. از استخر پشتی امروزه استفاده‌ای نمی‌شود. 

استخر عمارت چهلستون

کاخ چهلستون:

بعد از گشتی در باغ و استخر، به عمارت اصلی مجموعه، کاخ چهلستون می رسیم. کاخی که بخش اصلی بازدیدمان را تشکیل می‌دهد و هر گوشه از آن دیدنی‌های جذابی را در خود جای داده است. ‌

ایوان ستون دار: 

نخستین بخش کاخ که در همان نگاه اول چشم‌ها را به خود خیره می‌سازد ایوان ستون دار آن است؛ ایوانی که از 20 ستون تشکیل شده و در ارتفاعی یک متری از زمین‌های اطراف خود قرار دارد. این ایوان دو بخش دارد و سقف چوبی آن با آینه‌کاری‌ها، نقاشی‌ها و نقوش هندسی متنوعی تزئین شده است. بخش اول این ایوان در قسمت جلوتر کاخ قرار دارد و بر 18 ستون چوبی با پایه‌های چوبی و سنگی استوار شده‌ است و حوض مرمری کوچکی در میانه آن به چشم می‌خورد. از این 18 ستون،4 ستون میانی آن روی شیرهای سنگی قرار گرفته‌اند که در گذشته از دهان این چهار شیر، آب فواران می‌کرد و در حوض مرمری کوچک وسط ایوان جاری می‌شد. بخش دوم ایوان، کمی مرتفع‌تر از بخش دیگر است و به سردرِ ورودی تالار آینه منتهی می شود که دو ستون دیگر (از 20 ستون اصلی این ایوان) در این قسمت قرار گرفته‌اند. هر یک از ستون‌های اصلی ایوان، یک تنه درخت چنار یا کاج است که امروزه روی آنها را با لایه نازکی از تخته رنگ شده پوشانده‌اند؛ اما در گذشته به زیبایی با آینه و شیشه‌های رنگی تزیین شده بودند. 

ایوان ستون دار کاخ چهلستون

عکس زیر ایوان کاخ چهلستون

سردر تالار یا تالار آینه:

 در پشت ایوان ستون‌دار، مکانی وجود دارد که به آن سردر تالار یا تالار آینه می‌گویند. سطوح، نمای سقف و دیوارهای تالار آینه با آینه‌های بزرگ خشتی و آینه‌های معرق کوچک و ظریف تزیین شده و به این جهت به نام تالار آینه شهرت پیدا کرده است. بالای این تالار کتیبه‌ای از شاه عباس دوم قرار دارد که در آن به سال ساخت بنا اشاره و از این کاخ به عنوان مبارک‌ترین بنا یاد شده است.

تالار آینه کاخ چهلستون

شاه نشین:

بخشی کوچکتر و بالاتر، پشت سردرِ تالار آینه قرار دارد که به آن شاه‌نشین می‌گویند. این قسمت ابعادی به اندازه 7 متر در 5.5 متر دارد و سقف آن پوشیده از آینه‌های ریز است.

تالار اصلی یا تالار اشراف:

تالار اصلی یا تالار اشرف، زیباترین و مهم‌ترین قسمت کاخ چهلستون محسوب می‌شود و با نقاشی‌های هنرمندانه و بی‌نظیری تزیین شده است. زمانی که وارد تالار می‌شوید، شش تابلوی بزرگ رنگ روغن روی دیوارهای مختلف، توجه‌تان را به خود جلب می‌کند و تزئینات گنبدهای نقش‌دار و زراندود شده در بالای سرتان، شما را مبهوت خود می‌سازد. از این تالار در دوره صفویان برای ملاقات‌های رسمی و پذیرایی از بزرگان استفاده می‌کردند و امروزه به عنوان موزه چهلستون پذیرای بازدیدکنندگان است. 

تالار اصلی کاخ چهلستون

تعدادی از تابلوهایی که در تالار اصلی کاخ چهلستون قرار دارد:

 شاه عباس یکم در پذیرایی از ولی محمد خان فرمانروای ترکستان

 نادر شاه افشار در جنگ کرنال 

 شاه عباس دوم در پذیرایی از ندرمحمدخان امیر ترکستان

 شاه اسماعیل یکم در جنگ با شیبک خان ازبک ( نبرد مرو )

موزه چهلستون:

موزه چهلستون که با نام کاخ موزه چهلستون نیز از آن یاد می شود، مکانی برای حفظ و نگهداری مجموعه آثار کاخ چهلستون و دیگر اشیا، کتب و دست نوشته‌های قدیمی از اصفهان است. در این موزه می توان آثار نسخ خطی مربوط به قرن چهارم هجری قمری، نگارگری، ظروف کاربردی و تزیینی، ظروف چینی سفید و آبی که به سفارش شاه عباس ساخته شده بود، قالیچه‌هایی با طرح محرابی و درهای چوبی منبت و خاتم‌کاری شده متعلق به دوره صفویه را مشاهده کرد.

مجموعه های موجود در موزه:

1- مجموعه سفال، اولین نمونه کاشی، ساخت اصفهان

2- مجموعه آبگینه، فرش، نسخ خطی کوفی قرآن

3- مجموعه آثار سکه 

4- مجموعه آثار دوران تاریخی و آثار دوران اسلامی

5- مجموعه آثار دوران صفویه که شامل انواع قباله‌های ازدواج قرن نهم هجری به بعد تا آخر قاجار می‌شود. 

6- مجموعه انواع سنگ نوشته‌ها

7- مجموعه فرش‌های قدیمی: قدمت فرش‌ها در این مجموعه به 400 الی 500 سال قبل برمی‌گردد. دو تخته فرش آن در دنیا نظیر ندارد و مزین به آیات الهی هستند.

اشیا موجود در موزه چهلستون

اطلاعات مورد نیاز:

زمان بازدید: از ساعت 9 الی 17.

قیمت بلیط: 7000 تومان، برای گردشگران خارجی 50000 تومان.

تعطیلی هفته: ندارد.

تعطیلی سالانه: روزهای تاسوعا و عاشورای حسینی، ۲۱ رمضان شهادت امام علی، ۲۸ صفر رحلت پیامبر، ۱۴ خرداد رحلت امام خمینی، ۲۵ شوال شهادت امام جعفر صادق.

آدرس: اصفهان، خیابان استانداری.

شماره تلفن: 32222686 -031

برای خواندن سایر مطالب اینجا کلیک کنید.

جهت رزرو تور و سفربه اصفهان می توانید با شماره 02162714 تماس بگیرید.